शिवराज्याभिषेक सोहळा | Festival of Maratha Empire

                    "छत्रपती शिवाजी महाराज की" या वाक्यावर "जय !" बोलल्याशिवाय कोणी रहावणार नाही. कारण हे एक असे स्फूर्तीजनक वाक्य आहे जे महाराष्ट्रातील नव्हे तर देशापलीकडे असणार्‍या तमाम शिवभक्तांसाठी एक कानमंत्र आहे. ६ जून १६७४ रोजी अखंड महाराष्ट्राचे आराध्यदैवत छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा राज्याभिषेक सोहळा हा अगदी अश्याच उत्साहाने पार पाडला गेला. त्यावेळी फक्त स्वराज्यातील प्रजा नव्हे तर दूर पलीकडील राज्यप्रतिनिधी , सरदार , विदेशी व्यापारी तसेच कित्येक जनसमुदाय हा सोहळा बघण्यास उत्सुक होतं. खरतरं सोहळा हे निमित्तचं ,महाराजांच्या सावलीचे देखील दर्शन मिळाल्यास स्वतःला भाग्यवंत समजणारी ही रयत. आजही या सोहळ्याला एखाद्या उत्सवाप्रमाणे असंख्य जनसमुदाय त्याच जल्लोशात साजरा करतात.

                     हिंदवी स्वराज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य स्थापनेच्या प्रतिज्ञेपासून ते त्यांच्या अंतिम कारकीर्दीपर्यंत असंख्य मनामनांत एका सामर्थ्यशाली  राजासोबत एक आदर्श व्यक्तिमत्व उभे केले. महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा हा प्राचीन परंपरेनुसार पार पडला. तसेच त्यातील काही प्रसंगाचे वर्णन एका छोट्या प्रयत्नातून करू इच्छितो.

अभिषेक कराया देवाला मुहूर्त काढी आगळा

देवाच्या त्या भक्तांनी आरंभ केला सोहळा

जमले ते विविध मंडळी सरदार कोणी सज्जन

रयतेच्या त्या राज्यासाठी जमले सर्व प्रजाजन

वंदन करूनी प्रथम आईला भेट गाठी विविध मंदिरी

दर्शन करीती भवानी आईचे सुवर्ण छत्र अर्पण करी

सप्त धातूंच्या तुला करुणी शोभा वाढवी समारंभ

मंत्रोचारण करून ब्राहमणे  विधी करी प्रारंभ

स्मरण करुणी कुलदेवासी आरंभ झाला सोहळा

शुभ्र वस्त्रे अंगी शोभती गळ्यात कवडयांच्या माळा

छत्र धराया छत्रपतींचे अपार निष्ठा हवी मनावर

विराजले ते महाराज त्या सुवर्ण मढींच्या मंचावर

अभिषेक करती अष्टप्रधाने पवित्र जलकुंभ घेऊनी

पंचारती त्या ओवाळी राजमहाली सोळा सुवासिनी 

जडजवाहीर ,अलंकार ते राजमुकुट परीधाने

पुजा करूनी शस्त्रांचे प्रस्थान करी वैभवाने

मुहूर्त वेळी राज दालनी प्रवेश करी महाराजे

३२ मणी सुवर्ण पत्री मढवी ते सिंहासन साजे

विराजती त्या सिंहासनी महाराज असे शोभती  

लखलखणारे तेज घेऊनी सुर्यदेव जसे उगवती

करूनी जयघोष राजाचे आसमंत ते गहिवरले

घ्यावयास आशिर्वाद प्रजेचे महाराज हि सरसवले

गडगडणार्या तोफातून गगनी भिडे आवाज संचारी

मुख्य पुरोहित गागाभट्ट 'शिवछत्रपती' मुखी उच्चारी

धनभेट देया सर्वजनासी राजे स्वयं चाले

अभिवादन कराया राजासी मंत्रीगणही आले

स्वार होऊनी अश्वावर जगदिश्वरी निघाले

तेथून स्वारी हत्तीवरूनी रायगडी परतले

अष्टप्रधाने असे सोबती विधीसंपन्न करी भोवती

भगवे झेंडे घेऊनी सैन्य रायगडी पाऊले टाकती 

रायगडी ती स्वारी येता जनसमुदाय हे बहरले

वर्षाव करूनी पुष्पांचा जयघोष कराया जमले

साक्षात पाहूनी भव्य सोहळा दिव्य क्षण हे गवसले

दर्शन घेऊन विविध मंदीरा महाराज महाली परतले.

                        छत्रपती शिवाजी महाराज की, जय ! जय भवानी, जय शिवाजी.

                       

                  - अमित जोशी.